Зерттеу жұмыстары Қазақстанның оңтүстігі жағдайындағы шалғай жайылымдарды ұйымдастыру мен пайдалануды ғылыми негіздеуге, ұтымды пайдаланудың тәсілдерін жасауға бағытталған. Жұмыс жоспарына сәйкес Қызылқұм құмды шөл аймағы мен Қазақстанның оңтүстігіндегі тау іргесі эфемерлі жайылым типтеріне геоботаникалық зерттеулер жүргізілді. Мақалада Қызылқҧм құмды шөл аймағы мен Қазақстанның оңтүстігіндегі тау іргесі эфемерлі жайылым түрлерінің күз маусымы кезіндегі малазықтық өнімділігі мен қоректілік құндылығы және жайылым азықтарының жеткіліктілігі мен жеткіліксізділігі оларды пайдалану жүйелеріне байланысты анықталғаны көрсетілген. Қызылқұм құмды шөл аймағы мен Қазақстанның оңтүстігіндегі тау іргесі эфемерлі жайылым түрлерінің өнімділігін анықтау нәтижелері бойынша оларды жүйелі (шартты учаскелік) түрде пайдалану жүйесіз (еркін) пайдалану түрімен салыстырғанда айтарлықтай жоғары болатынын көрсетті. Онда, құмды шөл жайылымдарын күз маусымында жүйесіз пайдалану нәтижесінде жайылым өнімділігінің жалпы және мал пайдаланатын бөлігінің орташа көрсеткіші сәйкесінше 3,85 және 1,77 ц/га құраса, жүйелі түрде пайдалану нәтижесінде 4,75 және 2,12 ц/га құрғақ азық массасын құрап отыр, яғни жалпы өнімділігі бойынша 23,37 %, мал азықтанатын бөлігі өнімділігі бойынша 64,97 % жоғары болатыны анықталды. Қазақстанның оңтүстігіндегі тау іргесі эфемерлі жайылымдардың жалпы және мал азықтанатын бөлігі өнімділіктерінің жүйесіз пайдаланғандағы өнімінің төмендеуі күз маусымында сәйкесінше 3,55 және 1,68 ц/га құрғақ зат массасын құрап, оларды жүйелі пайдалану түрімен салыстырғанда жалпы өнімділігі бойынша 26,81 %, ал мал азықтанатын бөлігі өнімділігі бойынша 28,51 % төмен болатынын көрсетті. Жүргізілген зерттеу нәтижелері көрсеткендей шөл жайылымдарын еркін (жүйесіз) пайдаланған жағдайда жайылым отының мал нақты жейтін бөлігі көбірек төмендейтінін көрсетті. Бұл жағдай жайылым азығының құндылығы, немесе оның жалпы және протеиндік қоректілігінің төмендеуіне әкелетінін көрсетіп отыр. Қызылқұм аймағы құмды шөл жайылымдарын күз маусымында жүйелі (шартты учаскелік) пайдаланғанда оның 1 кг мал жейтін құрғақ азығының қоректілік құндылығы 0,75 азықтық бірлігі мен 77 г қорытылатын протеин құраса, осындай жайылымды жүйесіз (еркін, шаруашылық) пайдаланғанда бұл көрсеткіштер сәйкесінше 0,69 және 73 г болды. Тау іргесі эфемерлі жайылымдардың күз мезгілінде түрлі жүйеде пайдаланудың малазықтық өнімділігіне, жайылым азығымен қамтамасыз етілуі мен жетіспеушілігіне және жалпы малазықтық құндылығына жасалған кешенді талдау жайылымдарда қойлар рационында қажетті мөлшердегі қоректік заттармен толық қамтамасыз етілмейтінін көрсетті.
Ғылым және білім / Наука и образование
2022. — Выпуск 3-3
Содержание:
Қазақстанда орасан зор жайылым ресурстары бар, бұл өз кезегінде дұрыс басқару мен реттеуді талап етеді. Құрғақшылық, климаттық өзгерістер, өсімдіктердің тозуы және жайылым ресурстары сапасының төмендеуі жем-шөптің жетіспеушілігін тудырды және 2021 жылы малдың жаппай қырылуына әкелді. Жайылымдық жерлердің жағдайы туралы өзекті ақпараттың болмауы Қазақстан үшін негізгі мәселе болып табылады. Жерді қашықтықтан зондтау (ЖҚЗ) деректерін пайдалану жайылымдық өсімдіктердің динамикалық және кеңістіктік сипаттамалары туралы маңызды ақпарат алуға мүмкіндік береді. Жайылымдық жерлерді бағалау үшін ЖҚЗ деректерінің әдістемелік негіздемесі жүргізілген зерттеулердің негізіне алынды. Ғарыштық мониторинг деректері бойынша жайылымдық жерлердің жағдайын бағалаудың егжей-тегжейлі және үнемі жаңартылып отыратын нәтижелері елдің жайылым ресурстарын пайдалану тиімділігін арттырады. Жайылымдық жерлерді қашықтықтан бағалау үшін келесі әдістер пайдаланылды: картографиялық, географиялық, математикалық, ЖҚЗ деректерін кеңістіктік талдау және геоақпараттық жобалау. Қазақстан Республикасының Павлодар облысының жайылымдық алқаптарының негізгі көрсеткіштерін картаға түсіру үшін ЖҚЗ деректері ретінде 2021 жылғы KazEOSat-2, Sentinel-2 жерсеріктерінен оптикалық ғарыштық түсірілімдер, далалық зерттеу нәтижелері қолданылды.
Ключевые слова
В этой статье авторы разработали и использовали в ходе полевых работ почвенно-морфогенетические показатели для определения засоленных и заболоченных почв пустынной и предгорной полупустынной (вертикальной) зон Алматинской, Жамбылской и Туркестанской областей Казахстана. В Казахстане нету практические и научные положения по мониторингу и управлению засоленных и заболоченных почв на базе цифровых технологий. Эта разработка дает возможности определить местонахождение таких земель в зависимости от расположения почвенно-климатических зон. А так же, разработка картографической модели этих почв с определением степени их засоления позволяет разработать рекомендации по их освоению (улучшению) с последующим сохранением продуктивного долголетия. Изучение современного состояния засоленных и заболоченных почв проводилось путем полевых работ по маршрутам, охватывающим территорию 3 административных областей республики, протяженностью 3780 км. Проведены описания состояния почв 28 базовых точках и 1 точка архивная, обследованная нами 1985 году. Составлена база данных засоленных и заболоченных почв пустынной и предгорной полупустынной (вертикальной) зон, включающая следующие показатели: тип и подтип почвы, морфология профиля, содержание гумуса и питательных элементов, воднорастворимых солей, гранулометрический состав, поглощенные основания и емкость катионного обмена.
Ключевые слова
Научные исследования и практический опыт показывают, что при улучшении сенокосно-пастбищных угодий, их продуктивность резко повышается, а себестоимость пастбищного корма примерно в 3-4 раз ниже, чем получаемых в полевом кормопроизводстве. Применение этих мероприятий имеет особое значение для Северного Казахстана, где климатические условия и почвы наиболее благоприятны для роста и развития многолетних культур, что позволяет создавать высокоурожайные сеяные травостои длительного продуктивного долголетия, что значительно может повысить эффективность кормовых угодий. В данной статье приведены результаты исследований для бесперебойного кормления животных высококачественным зеленым кормом, с целью которого был разработан зеленый конвейер с учетом чередования культур и их смесей, разных по срокам созревания, при этом соблюдались оптимальные сроки их скашивания от 5-30 дней. При этом в смесях обязательно наличие бобового компонента для повышения сбалансированности получемых кормов. Также обосновывается создание сенокосно-пастбищного конвейера из однолетних и многолетних кормовых культур для производства богатых энергетической и протеиновой питательностью кормов в условиях степной и лесостепной зоны Северного Казахстана. Результаты исследования показали, что высокая урожайность отмечена в посевах кукурузы, сорго-суданкового гибрида и сорго – 145,1; 112,3 и 110,7 ц/га соответственно. Наименьшая урожайность зеленой массы среди вариантов пастбищного использования была у костреца прошлых лет – 45,7 ц/га. Среди вариантов сенокосного использования наименьший урожай сформировали варианты гороха – 49,7 ц/га и смесь вики с овсом – 58,2 ц/га.
Ключевые слова
В засушливых районах Казахстана находится большая часть естественных кормовых угодий страны. Эта территория является материальной основой и исходной базой развития ведущих отраслей пастбищного животноводства – овцеводства, верблюдоводства и табунного коневодства. Стабильное развитие этих отраслей в хозяйствах различных форм собственности во многом определяется состоянием кормовых угодий. Создание сеяных кормовых угодий путем посева многолетних аридных растений должно обеспечивать животных полноценным протеиновым кормом. Эти растения содержат значительное количество протеина, белка и имеют большую питательную ценность. Зеленая масса и сухое вещество сеяных пастбищ отличаются высокой биологической полноценностью и содержат питательных веществ значительно больше, чем естественные пастбища изучаемых зон возделывания. Исследования проводились на территории опытных участков предгорной и степной зон, расположенных на территории Ордабасинского и Арысского районов. Общая площадь опытных участков составляет 125 га. Основу почвенного покрова предгорной зоны составляет серозем обыкновенный суглинистый, степной зоне серозем светлый супесчаный. Необходимо отметить, что естественные пастбища изучаемого региона малопродуктивны. Обладая сезонностью, они не могут обеспечить животных высокопитательным протеиновым кормом на протяжении всего пастбищного периода. В связи с этим, изучен химический состав сеяных многокомпонентных и естественных агрофитоценозов. В результате проведенных исследований установлено, что к кормам высокого качества по химическому составу в степной зоне следует отнести растение чогона, содержание протеина у этого вида растений составляет 19,8%, золы 7,3%, клетчатка 27,4%, и большее количества жира 6,8 по сравнению с другими испытуемыми растениями.
Ключевые слова
Аридті экожүйелерде суармалы дақылдардың өсуі мен дамуын анықтайтын негізгі фактор топырақтың тұздылығы болып табылады. Тұзды жерлерді ұзақ уақыт (50 жылдан астам) игергеннен кейін оларды коллекторлық-дренаждық жүйелер фонында тұздарды жуу арқылы жақсартудың тиімсіздігі анықталды және осыған байланысты қазіргі жағдайда күрестің негізгі бағыты кәдеге жарату коэффициентімен (КЗИ) 0,4 жерді суару үшін пайдаланылмайтындардың арасында шашыраңқы дамыған шағын аудандарда (40-100 га) тұзға төзімді дақылдарды іріктеу қалады. Суарылмайтын аумақтар бұл жағдайда көрші суармалы алқаптардан ағып жатқан минералданған сулардың аэрация және жинақталу аймағы қызметін атқарады. Осылайша, топырақтың жоғарғы (0-70 см) горизонттарында топырақтардың тұз режимінің оң балансы орташа деңгейде сақталады. Ал жоғары тұзға төзімділікті жоғары өнімділікпен үйлестіретін дақылдарды іріктеу арқылы суармалы жайылымдар үшін топырақты орташа дәрежеде сортаңдандыруға болады. Тұздану дәрежесі бойынша ерекшеленетін суармалы дақылдардың үлкен жиынтығымен жүргізілген ұзақ мерзімді тәжірибелер суармалы жайылым үшін сортаң жерлерді игерудің жоғары тиімділігін растады. Таңдалған дақылдардың ішінен 492,1-ден 531,2 ц/га шабындық-жайылымдық массасының тұрақты жоғары өнімділігін қамтамасыз ететін қылтықсыз арпабас мен кәдімгі тарғақшөптің қатысуымен түйежоңышқа оның шөп қоспалары жоғары тұзға төзімділігімен және климаттық анықталған өнімділігімен ерекшеленеді.
Ключевые слова
В статье приведены результаты научно-исследовательских работ по использованию одновидовых и смешанных посевов аридных культур для коренного и поверхностного улучшения пастбищ и сенокосов в полупустынной и пустынной зонах юга Казахстана. Подбор и использование аридных культур с различными сочетаниями с учетом их биолого-хозяйственной и экологической особенностей позволяет повысить урожайность в 1,5 и более раза и обеспечивать животных зелеными кормами в пастбищный период, увеличить отдачи мелирированных площадей, снизить излишнее вытаптывание животными травы пастбищ, тем самым улучшить водно-физические свойства почвы. В естественных пастбищах у полыни развесистой воздушно-сухая масса составила 2,8 ц/га у мятлика 0,2 ц/га, в то время у одновидовых посевов вайды буассье третьего года жизни составила 8,0 ц/га. Смешанные посевы из саксаула, изеня, терескена, чогона и полыни для коренного улучшения пастбищ, показали среднюю урожайность и составили 9,1 ц/га. Кроме того, наблюдалась слабая влажность почвы, что плохо отражалась на росте растений. У одновидовых посевов вайды буассье наблюдалась высокий уровень всасывания влаги с воздуха и почвы. Учитывая сильные засухи последних лет у вайды буассье наблюдается слабая облиственность и слабая ветвление стебель.
Ключевые слова
Одним из актуальных направлений в нынешнем растениеводстве является точное земледелие, в котором пристальное внимание уделяется неоднородности почвы и культур в границах одного поля, а также комплексу технических средств, включающему в себя систему принятия решений, направленных на управление факторами плодородия почвы, оказывающими влияние на развитие растений. Количество органического вещества в почве, рельеф, содержание элементов питания в почве, влажность почвы, фитосанитарное состояние относятся к ключевым параметрам почвенного плодородия. При разработке эффективных технологий точного земледелия важны такие элементы, как: современная сельскохозяйственная техника, способная высокодифференцированно проводить агромелиоративные и технические мероприятия, устройства точного позиционирования на местности и новые информационные технологии в сельском хозяйстве. Основой технологии точного земледелия является новейшее программное обеспечение, которое может получать пространственные данные в сельскохозяйственном поле, а также повышать эффективность производства и осуществлять агротехнические мероприятия, принимая во внимание изменчивость показателей в пределах обрабатываемых земель. В 2021 г. для оценки исходного состояния почвы на производственном участке КХ «Луговое» были отобраны образцы почвы на содержание основных элементов минеральной пищи. Использование средств ДЗЗ позволяет дистанционно в масштабах всего массива спланировать очередность и своевременность уборки, тем самым минимизировать потери от перестоя хлебов на отдельных полях.
Ключевые слова
Исследование по изучению ресурсного потенциала растительного сырья в качестве альтернативного источника при производстве безглютеновых продуктов питания необходимо для профилактики алиментарно-зависимых заболеваний. Проведен сравнительный анализ химического состава различного растительного сырья и выбор альтернативного отечественного сырья для производства безглютеновых продуктов питания, которые более доступны, чем зарубежные. Выявлено, что по содержанию белка нутовая, овсяная и гречневая мука превосходит пшеничную муку на 1,3 и 2,0 раза. По биологической ценности белка нетрадиционные виды муки превосходит пшеничную. НСР05 -7,2. По жирнокислотному составу, в частности по отношению ПНЖК/НЖК, кроме кукурузной, все альтернативные виды муки отличаются от пшеничной в положительную сторону. Рисовая мука отличается высоким содержанием крахмала. Особенно жиры рисовой муки характеризуются высоким содержанием непредельных жирных кислот, повышают биологическую ценность продукта. Производство различных готовых продуктов питания из безглютенового растительного сырья имеют свои особенности, поскольку качество готовой продукции и выбор технологических режимов зависит от происхождения и качества сырья. Безглютеновые виды продукций производятся в основном из рисовой и кукурузной муки. В Казахстане рис производится в большом обьеме. В 2020 году получено 551 тыс. тонн риса при внутреннем спросе 133 тыс. тонн. Установлено, что рис отечественного производства соответствует требованиям ГОСТ 6292-93 и СТ РК 10-20-2000, ТР ТС 021/2011. Полученные результаты можно применить при производстве безглютеновых отечественных продуктов питания.
Ключевые слова
АӨК дамытудың 2021-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына сәйкес Қазақстан Республикасының аграрлық секторында елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін "экономика драйвері" ретінде мал шаруашылығы мен өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіру басым бағыттардың бірі болып табылады. Ауыл шаруашылығы өндірісінің маңызды буыны ретінде өсімдік шаруашылығын неғұрлым жоғары деңгейге шығару үшін органикалық егіншіліктің амалдарын қолдану және ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру аймағының жағдайларына экологиялық икемді дақылдарды таңдау арқылы өсімдік шаруашылығын одан әрі әртараптандыру қажет. Органикалық егіншіліктің негізгі принципі - агроландшафт дақылдарының шығымдылығын арттырумен қатар топырақтың физика-химиялық және биологиялық көрсеткіштерін жақсартуға ықпал ететін биологиялық технологияларды пайдалану. Зерттеулерде дәстүрлі технологиямен салыстырғанда биологиялық технологияны қолдану мақсары өнімділігін 0.23 т/га, тұқымның майлылығын 30.68% дейін арттырды. Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, мақсарының фитомелиоративті әрекеті әсерінен қара-қоңыр топырақтың 0-20 см қабатында нитратты азот мөлшері 5,95% - ға, жылжымалы фосфордың мөлшері 5,22% - ға, топырақтың тығыздығы 0,010 г/см3-ке, топырақ құрылымы 64,43% - ды құрады. Жүргізілген зерттеулер ұлттық және халықаралық ауқымда топырақ жамылғысы көрсеткіштерінің нашарлауын болдырмау және ұтымды пайдалану жөніндегі іс-шараларды ұйымдастыру және агроландшафттардың өнімділігін арттыру жоспарында ғылыми құнды мағлұмат болып табылады.
Ключевые слова
Батыс Қазақстанның басым бөлігі дала аймағына жатады, бірақ далаларының ерекшеліктері толық қамтылмаған. Құрғақ дала аймағы жағдайында 2014 жылы «Орал АШТС» ЖШС базасында арпаның жартылай жамылғысының астындағы көпжылдық шөптер қоспасын (еркекшөп + эспарцет + жоңышқа) пайдаланатын алкап құрылды. Технологияның жаңалығы жергілікті табиғи-климаттық жағдайларға бейімделген, тез өсетін, ұзаққа созылатын, қосымша жемшөп құрамдастарынан көпжылдық егістік агроценозын қалыптастыруда, оларды егіс жылы пайдалануға, келесі жылдары шабындық және шабындық - жайылымдар ретінде пайдалануға мҥмкіндік береді. Бұзылған шабындықтарды және жайылымдық жерлерді қалпына келтіру үшін өнімділігі жоғары көпжылдық шөптерді таңдау, көпжылдық шөптерді (шөп, эспарцет, жоңышқа) өсіруді көрсетеді. Топырақтың құнарлылығын сақтауға және көбейтуге ықпал ететін топырақтың су-физикалық және агрохимиялық қасиеттерін жақсарту. Батыс Қазақстанның құрғақ дала аймағында өнімділікті арттыру арқылы шабындықтар мен жайылымдарды қалпына келтірудің ресурс үнемдейтін технологияларын әзірлеу. Облыстың агроклиматтық жағдайында аралас көпжылдық шөптердің биологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, қоректік толық жемшөп алу үшін жайылымды қалпына келтірудің ғылыми негізделген технологиясы: шөптің ең көп азықтық бірлігі 2 және 3 жастағы аралас көпжылдық шөптер дақылдарында белгіленді; шабындыққа пайдалану үшін 2-4 жастағы аралас көпжылдық шөптер ұсынылады; жайылымдық шөптерді пайдалану үшін 5 жастан бастап пайдалануға ұсынылады.
Ключевые слова
Common bunt (Tilletia caries (DC.) Tul.), which directly affects the yield and quality of wheat, is one of the most dangerous fungal species in the years of epiphytotic. A small infection of wheat with the pathogen (Tilletia caries (DC.) Tul.) reduces the yield and quality of wheat in production and makes it unsuitable for use as feed. The article presents 25 local varieties of winter soft wheat and studied 23 Bt-isogenic lines. In the field, the resistance of wheat samples to the pathogen (Tilletia caries (DC.) Tul.) collected in the wheat growing areas of the Almaty region was studied. As a result of the study, the resistance of wheat varieties to common bunt was 84%. As a result of phytopathological assessment, high resistance (R) of 15 wheat varieties to the pathogen Tilletia caries (DC.) Tul. was revealed. These include Nureke, Zhetysu, Dinara, Raminal, Karasai, Egemen-20, Talim, Reke, Naz, Kyzyl Bidai, Mereke 70, Egemen, Zhalyn, Kazakhstanskaya 25 and Manshuk. Varieties Almaly, Aliya, Sapaly, Mereke 75, Krasnovodopadskaya 210, Bogarnaya 56 are marked as resistant (MR) to common bunt. Bt-isogenic lines on the territory of Kazakhstan showed 80% avirulence to the causative agent of common bunt. 18 isogenic lines with high resistance to smut spores were identified: M84-522 to 530, RB/SEL 1403 (Bt-2), M82-542 to 550 , RB/TK 3055 (Bt-4), Red Bobs/Hohenheimer (Bt-5), M82-562 to 570), RB/TK3055(Bt-7), M78-9496, RB/PI 178210 (White Seed) (Bt-8), M84-597 to 605, RB/CI 7090. (Bt-9), M82-625, SEL M83-162(Bt-10), Doubi, DW(Bt-14), Carlton, DW(Bt-15), SEL 2092(Bt-1), SEL1102(Bt- 2), Turkey 1558(Bt-4), Hohenheimer (Bt-5), Rio(Bt-6), R63-6968(Bt-10), M82-2123(Bt-8.9.10), P.I. 119333(M82-2141),BW (Bt-12) and Thwle III.P.I. 181463, BW (Bt-13). Lines Ridit (Bt-3) and M84-532-538, RB/RDT (Bt-3), which were infected at 1%, were resistant to the disease.
Ключевые слова
На юге Казахстана основные посевы зерновых и кормовых культур (около 80%) размножаются на богаре. Площадь пашни на богаре по Туркестанской области по данным 2020 года составляет 1073,1, в том числе, зерновых – 446,6 тыс. га. Прошедшие в аулах многочисленные реформы и всемирное глобальное потепление климата резко снизили посевные площади до 954,9 тыс. га, в том числе зерновых 349,8 тыс. га. С уменьшением посевных площадей земледельцы столкнулись с другой проблемой – старой изношенной техникой. На Красноводопадской селекционной опытной станции проводились научные эксперименты по изучению основных методов обработки почвы при возделывании озимой пшеницы, озимого ячменя и сафлора. На практике испытываются 3 варианта основной обработки почвы: это традиционная технология - вспашка плугом с оборотом пласта на глубину 25...27 см. Минимальная технология - рыхление почвы агрегатом чизель-культиватор ЧКУ-4 на глубину 14...16 см и нулевая технология т. е. прямой посев без обработки почвы сеялкой СЗС-2,1 с наральником. В результате посева озимой пшеницы по этим трем технологиям в течение 5 лет средняя урожайность с гектара составила 15,9 ц/га по традиционной технологии, при минимальной -16,1 ц/га, а при нулевой - 17,2 ц/га. По многолетним исследованиям наиболее эффективным оказался прямой посев озимых зерновых по нулевой технологии. Так же доказано, что при нулевой технологии даже если пашня загрязнена сорняками, ее можно уничтожить гербицидами.
Ключевые слова
Мақалада топырақ өңдеу және сұйық минерал тыңайтқыш енгізу пышағының тиімді параметрлерін анықтау бойынша жүргізілген ізденіс нәтижелері ұсынылған. Ізденіс кезінде Ansys Fluent® бағдарламасы көмегімен ағын облысының моделі жасалды, сандық есептеулер орындалды және оңтайландыру арқылы пышақ микроарнасының тиімді параметрлері анықталды, нәтижелер эксперименттік жолмен тексерілді. Микроарнасының (саңылауының) тиімді жұмыс ені w = 150 мм болған пышақ үшін оңтайлы өлшемдер: d = 4 мм, L = 20 мм, h = 0,1 мм болды. Ansys Fluent® көмегімен есептеуде қолданылған тәсілдер таңдалған Vi = 3 м/с беру жылдамдығы шегінде пышақ саңылауынан шыққан сұйықтың шығу жылдамдығын (Vo), мөлшерін, ағын облысындағы қысымды және т.б. шамаларды анықтап бергенімен сұйық үлдірдің моделін болжап бере алмады. Толық үлдір қалыптастыратын беру жылдамдығы тәжірибе негізінде анықталды, ол КАС-32 тыңайтқышы үшін Vi = 5–6 м/с, су үшін – 5–7 м/с. Жұмыс барысында микроарна саңылауынан ағып шыққан сұйық мөлшерінің бірқалыптылығына әсер ететін факторлар анықталды. Анықталған ауытқулар және олардың себептеріне талдау жасалды. Тығыздығы және тұтқырлығы әртүрлі болған су және КАС-32-мен жүргізілген тәжірибелерде ағын ерекшеліктері салыстырылды, сонымен қатар температураның әсері тексерілді. Болашақ жҧмыстар үшін сандық талдауларда беттік керілу құбылысын ескеру, сұйық тыңайтқыш шығынын үнемдеу мақсатында беру арнасы көлемін кішірейту ұсынылды.
Ключевые слова
Мақалада Қазақстанның солтүстігінде мал азығы өндірісі базасының әлеуеті егістік жерлердегі ауыспалы егіс жүйесі табиғи шабындық алқаптарын пайдаланумен байланысты болса, толығымен іске асырылуы мүмкін екендігі айтылған. Мұндай интеграцияның жүзеге асу негізі - мал азықтық дақылдарының егістік жерлердегі және шабындықтардағы егістері және су жайылатын жерлердегі жайылым айналымы кіретін мал азығы (жайылым) конвейері болып табылады, онда мал азығын өндіру процесінің барлық буыны, егіс алқаптарын жоспарлаудан, егу күндерінен және дақылдарды пайдаланудан бастап мал азығын дайындау және сүрлеу технологияларына дейін біртұтас кешенде бір-бірімен байланысты болып, әр дақыл оңтайлы фазада жиналып, технологиялық қасиеттеріне сәйкес нақты мал азығын дайындау үшін қолданылуы мүмкін. Сонымен қатар, дақылдарды өсіру мал азығын дайындауға жеткілікті түрде байланысты болмаған кезде технологиялық процесстегі сәйкессіздік жойылады. Интенсивті мал азығын өндіру жүйесінің элементтерінің бірі - өнімділігі жоғары мал азықтық дақылдардың ассортиментін кеңейту, шығыс ешкі шөбі, Забайкал тараны, ноқат астрагалы, бояғыш вайда, жералмұрт, жер кұнбағысы сияқты дәстүрлі емес азықтық өсімдіктерді пайдалану болып табылады. Бүкіл вегетациялық кезеңдегі жақсы мал азықтық көрсеткіштері, шөп, пішендеме, сүрлем, түйіршіктер, брикет дайындау үшін технологиялық жарамдылығы осы дақылдардан дайындалған мал азығын қойлармен және ірі қарамен (78-90%) жақсы желінетін қылады.
Ключевые слова
В условиях богарного земледелия южного Казахстана люцерна является основной кормовой культурой возделываемая в полевом севообороте. Однако в различных формах агроформирований по разным причинам люцерну в севообороте оставляют более 4-5 лет. Из-за потравы животными после 3-х летнего стояния количество растений на единицу площади изреженное и засоряется сорной растительностью, вследствие чего резко снижается продуктивность и кормовые качества сена. Поэтому перед нами поставлена задача по улучшению изреженных посевов люцерны в условиях богарного земледелия с целью повышения урожайности сухого сена и их качества. Результатами двухлетнего (2021-2022) исследования установлено, что при ранневесеннем внесении минеральных удобрений P40N12 кг/га с обработкой изреженных посевов старовозрастной люцерны (4-ого года жизни) долотообразными лапами ЧКУ-4,0 на глубину 12-14 см с одновременным боронованием ЗБТС-1,0 и обработкой посевов против вредителей (фитономус - Phytonomus variabilis) инсектицидом Шарпей м.э. в норме 0,2-0,3 л/га способствовали повышению продуктивности сухого сена за годы исследований до 34,9-38,3 ц/га, а на фоне поверхностной обработки с использованием стимуляторов роста «Вымпел» 0,5 л/га и микроудобрений «Оракул» мультикомплекс 2,0 л/га в период отрастания люцерны и в фазе начала массового ветвления урожайность сухого сена составила 30,9 и 33,8 ц/га превысив контрольный вариант опыта на 11,3-13,3 ц/га. В среднем за 2 год урожайность сухого сена при поверхностном улучшении и с применением минеральных удобрений увеличилась в 1,8-1,9 раза, а при использовании стимуляторов роста, микроудобрений урожайность сена возросла в 1,6-1,7 раза по сравнению с необработанным контрольным вариантом опыта.
Ключевые слова
В Казахстане, как и в большинстве стран мира, наиболее значимой из плодовых культур является яблоня. Из 45,0 тысячи га садов, занятых семечковыми и косточковыми культурами, 77% из них – яблоневые сады. Одним из наиболее опасных заболеваний плодовых культур является бактериальный ожог и для Казахстана он является карантинным объектом. Болезнь вызывается бактерией Erwinia amylovora (Burrill) Winslow et al. Бактериальный ожог преимущественно поражает яблоню (Malus domestica) и грушу (Pyrus communis). Болезнью поражаются все органы яблони: цветки, распускающиеся почки, плоды, листья, побеги, ветви различных порядков, кора штамба. Во избежание дальнейшего распространения и развития бактериального ожога на территории Казахстана очень важно выращивать устойчивые к бактериальному ожогу сорта плодовых деревьев. В статье изложены результаты по выявлению возбудителя бактериального ожога на обследованных сортaх яблони в основной промышленной зоны садоводства, установлены распространенность болезни и наиболее подверженные поражению сорта. В результате бактериологического анализа отобранных образцов было выделено 13 изолятов бактерий с сортов: Апорт, Восход, Синап Алматинский, Максат, Голден Делишес, Конфетное, Пинова, Пинк Леди, Айдоред, Гала, Дельжонс, Вилтон Стар, Ред Топаз, которые по морфологическим и культуральным признакам были схожи с Erwinia amylovora, возбудителя бактериального ожога. Молекулярная идентификация возбудителя E. amylovora методом ПЦР показала, что из 8 образцов бактериальных культур, три культуры (сортов Апорт, Синап Алматинский, Пинова) были идентифицированы как фитопатогенные бактерии Erwinia amylovora.
Ключевые слова
Environmental and genetic monitoring of pathogens of the most dangerous bacterial diseases of wheat and other cereal crops was carried out - pathogens of black (Xanthomonas campestris) and basal (Pseudomonas syringae) bacterioses of wild and agricultural cereal crops. In total, 93 plant samples of cereal crops were collected in the west and north of Kazakhstan with symptoms of bacterial diseases and 120 DNA samples were isolated. Molecular screening of pathogens of bacterial diseases using specific markers showed the presence of pathogens of basal and black bacteriosis and their pathovars in the northern region of Kazakhstan. Bacterioses infecting cereals were identified using the ITS region sequences. The causative agent of basal bacteriosis (Pseudomonas syringae) was identified in samples from the Karaganda, Kostanay, and Akmola regions, which was confirmed by the results of sequencing of the species-specific genome region of this bacterium. Research on the development of a method for identifying bacterioses of cereal crops based on molecular methods is new for Kazakhstan and the world community.
Ключевые слова
The article examines the influence of the main elements of water-and resource-saving technology on the growth and development and yield of rapeseed plants. НBased on the research conducted in 2015-2017, aimed at developing technological methods that ensure a high stable yield of rapeseed, the following results were obtained: the reserve of productive moisture before sowing spring rapeseed was 88.5-82.3 mm, the supply of nitrate nitrogen before sowing in the pure steam variants, the content of nitrate nitrogen is higher compared to other variants and amounted to 19.1 mg per 1000 g of soil; zero and minimum ploughing process of 17.2; 17.4 mg per 1000 g of soil, on the variants of occupied steam and legume culture, the figure was 11.8; 13.0 mg per 1000 гg of soil. Over the years of research, rapeseed sown with the second crop in zero and minimum ploughing process allowed to get an increase in comparison with the control in 3.1 and 3.3 c/ha, respectively, with a yield of 14.0 c/ha in the control variant.
Ключевые слова
В статье приведены результаты исследовании по разработке принципов подбора и оценки исходного материала люцерны для формирования популяции, обладающие не только высокой урожайностью кормовой массы, но и, особенно важно, повышенной семенной продуктивностью. Основным внешним конституционным признаком является форма куста. Разработка принципов подбора и оценки исходного материала по структуре семенной продуктивности, позволила авторам составить модель сортов с высокой урожайностью, как кормовой массы, так и по семенам. На основе изучения биологических особенностей роста и развития растений, влияния факторов внешней среды, снижающие потенциальную семенную продуктивность, разработан и апробирован эффективный способ селекции люцерны с повышенной семенной продуктивностью. Применение данного способа селекции на практике показало, что можно совмещать в новом сорте два крайне трудно сочетаемых таких основных показателей эффективности сорта, как кормовая и семенная продуктивность и сократить срок создания сорта с 18-20 лет до 12-14 лет.
Ключевые слова
Мақала Қазақстанның батыс өңіріндегі көмірсутегі кен орындарын игеру кезіндегі геодинамикалық процестерді зерттеуге арналған. "Теңізшевройл" ЖШС жобасы бойынша тұрып жатқан Солтүстік Каспий теңіз арнасының жер беті деформациясының және айлақ құрылыстарының кешенді мониторингінің нәтижелері ұсынылған. Мұнай кен орындарын тиімді және қауіпсіз өндіру үшін деформациялық процестердің дамуына табиғи және техногендік факторлардың әсері зерттелді, бұл олардың жер бетіне және инженерлік құрылымдарға әсерін реттеу мүмкіндігін бағалауға мүмкіндік берді. Тәжірибелік деректерді талдау негізінде алынған қабаттың төбесінің шөгуінің есептік мәндеріне сәйкес жер бетінің шөгуін болжау әдістемесі жасалды. Объектілердің жай-күйін жоғары дәлдікпен бақылауға және деформацияға қарсы шараларды әзірлеуге, жер қойнауы мен қоршаған ортаны қорғауға мүмкіндік беретін қазіргі заманғы техникалық құралдарды пайдалана отырып, Солтүстік Каспий теңіз арнасының айлақтық құрылыстарын қамтамасыз ету бойынша геодезиялық жұмыстар жүргізілді. Жүргізілген зертеулердің ғылыми жаңалығы табиғи және технологиялық факторлардың жер бетінің максималды шөгуінің шамаларына әсер ету заңдылықтарын анықтауға мүмкіндік беретін жоғары ақпараттылығы мен дәлдігі бар заманауи геодезиялық аспаптар негізінде массивтің жай-күйіне мониторинг жүргізу әдістемесін әзірлеуден тұрады. Алғаш рет өнімді қабаттардың физика-механикалық қасиеттерін бағалауға негізделген мұнай кен орындарын игеру кезінде жер бетінің максималды шөгінділерін болжаудың инженерлік әдісі жасалды. Зерттеулердің практикалық маңыздылығы - мұнай кен орындарын игеру және инженерлік құрылыстар салу кезінде мониторинг жүйесінің жоғары дәлдікті геодезиялық әдістерін өндіріске енгізуден тұрады.
Ключевые слова
Бұл мақалада электр энергияны тұтынуды басқару, бақылау тиімділігін арттыру үшін көп қабатты тұрғын үйлерде электр энергиясын басқару мен есепке алудың автоматтандырылған жүйесін ұйымдастыру қарастырылды. Көп қабатты тұрғын үйлердің тұрмыстық секторындағы электр энергиясы тұтынушыларының тұтынған электр энергиясын есепке алудың нұсқалары келтірілді. Электр энергиясын басқару мен есепке алудың автоматтандырылған жүйесін ұйымдастыру көп пәтерлі тұрғын үйдегі кейбір тұрмыстық абоненттерде есептеу құралдары болмаған кездегі туындаған мәселелерді шешуге мүмкіндік беретіні айтылды. Көп пәтерлі тұрғын үйде электр энергиясын ұрлау тәсілдерінің бірнеше түрілері және оны шешу жөнінде деректер келтірілді. Электр энергиясын басқару мен есепке алудың автоматтандырылған жүйесін ұйымдастыру LoRaWAN жүйесі арқылы жүргізілді және Сайман" ЖШС бір фазалы көп тарифті санауышы қолданылады. Сонымен қатар, LoRaWAN жүйесі жұмысы жөнінде мәліметтер келтірілді. Санауыштар арқылы мәліметтерді автоматты түрде алу және жинау мен өңдеу орталығы бар электр энергиясын басқару мен есепке алудың автоматтандырылған жүйесін ұйымдастыру арқылы электр энергиясын тұтынудың шешетін тапсырмалары жөнінде айтылды. Электр энергиясын басқару мен есепке алудың автоматтандырылған жүйесін құру мен пайдалану көп қабатты тұрғын үйделерде тұтынылған электр энергиясның шығынын дәл есептеуге және оларды азайту жолдарын қарастыруға, ұрланған электр энергиясының шығындарын анықтауға мүмкіндік беретіні туралы мәліметтер келтірілді.
Ключевые слова
В нынешнее время, в связи с необходимостью сокращения затрат и обеспечения развития конкурентоспособного сельского хозяйства, необходимо вовремя отслеживать и реагировать на производственные ситуации, связанные с эксплуатацией и ремонтом сельскохозяйственной техники. Для обеспечения этого процесса нужно использовать новейшие системы спутникового слежения, при которых уменьшаются риски и затраты на обслуживание полевой техники. Современные системы обеспечивают возможность управления парком рабочей техники посредством автоматизации логистических процессов и спутникового мониторинга. В данной статье, автором предпринята попытка научного анализа и критического осмысления современных методов навигационного мониторинга сельскохозяйственной техники. На обслуживание и эксплуатацию оборудования, позволяющих не малых затрат, применены технологические системы мониторинга, которые осуществляли круглосуточный анализ режимов работы и состояния аппарата. Также в статье учитываются динамические вопросы транспортного средства, рельеф этой местности, а также доступное отслеживание любого прицепного оборудования, с помощью GPS-навигации, где основывается определенная потребность фермы и можно понять и определить ошибки позиции. Для результативной работы в полевых условиях большую роль играет установка и правильная настройка современной системы GPS-навигации, а при низком качестве систем рулевого управления, наклонная местность или смещенное навесное оборудование ухудшают эксплуатационные показатели GPS-навигации.
Ключевые слова
Currently, there are a large number of territories in the Republic of Kazakhstan that are not connected to centralized networks. Power supply of objects in such territories is a complex task, the solution of which requires significant material costs. The use of microwave technologies is a promising direction in the processing of agricultural products. In the context of the development of farms located at a considerable distance from centralized power supply networks, the development and creation of microwave installations with autonomous power supply is an urgent task. In the context of the development of farms located at a considerable distance from centralized power supply networks, the use of renewable energy sources is the most effective solution. The article discusses the design features of a microwave installation for drying bulk materials, in which the required technological regime is provided by controlling the power of magnetron microwave generators and the speed of movement of the processed products.
Ключевые слова
Мақалада деректерді іздеу технологиясы, машиналық оқыту әдістері және кластерлік талдау негізінде есептерді сәйкестендіру, реттеу жүргізілді, университетіміздің білім алушылардың үлгерімі талдалып, алгоритмдері сипатталады. Data Mining технологиясының көмегімен ақпараттық жүйелер және технологиялар білім беру бағдарламасының білм алушыларының үлгеріміне талдау жасалды. Data Mining қолданбалы статистика, білімді тану, жасанды интеллект, мәліметтер базасының теориясы және т. б. сияқты ғылымдар негізінде пайда болған және дамитын көп салалы аймақ деп білеміз. DataMining – бұл жасырын заңдылықтарды (ақпарат шаблондарын) деректерден іздеуге негізделген шешім қабылдауды қолдау процесі болып табылады. Статистикалық әдістердің көпшілігі деректерді талдау бойынша орташалау тұжырымдамасын пайдаланады ал Data Mining нақты мәндермен жұмыс жасайтынына көз жеткіздік. Оқытуда білім деңгейін жоғарлату барысында үш белгі негізінде топтастыру үшін біз кластерлік талдауды қолдандық. Білім алушылардың GPA балдарының көрсеткіші бойынша классификацияға бөлініп дендрограмма құрылды, кластерлерге бөлініп оқу үлгерімдері анықталып топтастырылып біріктірілді. Кластерлік талдау-бұл объектілерді алдын ала анықталған және өлшенген критерийлер бойынша жұптасып салыстыру негізінде объектілерді салыстырмалы түрде біртекті сыныптарға (кластерлерге) ретке келтіру рәсімі ретінде білеміз.
Ключевые слова
Қазақстанда газ өндіру саласы жоғары шоғырлану дәрежесімен ерекшеленеді: 2010 жылы өндірудің 76% - дан астамы Қарашығанақтан (еркін газ) және Теңізден (ілеспе газ) түсті. Жалпы өндіріс тез өсіп, 10 жылда үш есе, 37,4 млрд м3 дейін өсті. Газ өндіру серпіні мұнай өндіру қарқынымен және кен орнын игеру жөніндегі технологиялық шешімдермен, атап айтқанда, қойнауқатқа ілеспе газды кері айдау бойынша айқындалады Мақалада Қарашығанақ Петролиум Оперейтинг Б.В. "(КПО б.в.) компаниясы Қарашығанақ өндіру кешенінде газ бойынша өндірістік шектеулерді алып тастау жобасын іске асыру және газ өңдеу бойынша қуаттарды кеңейту нәтижесінде, газды кері айдау көлемін ұлғайту күтіледі. Өндірілген газды кептіріп, тазартып кері өнімді қабатқа айдау - жергілікті экологияны сақтауға, қабат қысымын конденсациялау қысымынан жоғары ұстап тұруға, қышқыл газды залалсыздандыру мақсаттарын шешеді. Газды ылғалдан кептіру гликольді абсорберде атқарылу және сіңіргішті қалпына келтіру технологиясы көрсетілген. Қарашығанақ кен орнында газды кері айдау газды кешенді дайындау қондырғы (ГКДҚ) - 2-де атқарылады. Осы қондырғыда айдалатын газ көлемінің өсу мөлшеріне байланысты, қосымша 4-ші компрессорды қосу қажеттілігі көрсетілген.
Ключевые слова
Зерттеу тақырыбының өзектілігі интеграцияланған көгалдандыру элементтері бар ғимараттарды салу үрдісімен және ғылыми зерттеулердің нәтижелері негізінде осы салаға қатысты нормативтік-техникалық базаны жаңарту қажеттілігімен байланысты. Урбанизацияланған аумақтарды салу тығыздығының артуымен, өмір сүрудің қолайлы ортасын құру мақсатында құрылыс тәжірибесінде көгалдандыру жүйелері бар шатыр жабындарының құрылымдық және технологиялық шешімдері қолданылды. Шатырдың дәстүрлі технологиясы көгалдандыру жүйелері бар шатырлар үшін әрдайым қолайлы бола бермейді. Шатырларда көгалдандыру жүйелерін орнату жалпы құрылыс объектілерін салудың күрделілігі мен ұзақтығының артуына әкеледі. Көгалдандыру жүйелері бар шатыр жабындарының көп қабатты құрылысын салу кезінде ұтымды технологиялық параметрлерді әзірлеу және зерттеу - шатырларды көгалдандыру жүйелерін құру кезінде пайда болатын қосымша еңбек шығындарын азайтуға бағытталған. Қазіргі заманғы ғимараттардың жабындарының қоршау конструкцияларын салу технологиялары-бұл технологиялық процестердің жиынтығы, олардың әрқайсысы жалпы еңбек сыйымдылығына, ұзақтығына және оларды салу құнына әсер етеді. Көп қабатты жабындарды жобалаудың жалпы принциптеріне қарамастан, әртүрлі құрылымдық және технологиялық шешімдер мен қолданылатын жаңа материалдар шатыр жүйелерінің қажетті сапасы мен ұзақ мерзімділігін қамтамасыз ете отырып, әртүрлі мақсаттағы ғимараттардың жабындарының қоршау конструкцияларын салудың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Ключевые слова
Қашықтықтан оқыту форматы-қазіргі уақытта жоғары білім беру жүйесінің негізгі қарқынды даму үрдістерінің бірі болып табылады. Қашықтықтан оқытудың технологиясы мен мазмұндын білім беру жүйесіне енгізу көптеген түрлі қиындықтардың туындауына түрткі болды, олардың бірі бақылау іс-шараларын қадағалауды қамтамасыз ету. Оның өз кезегінде білім беру сапасын бақылау болып табылады. Туындаған мәселені сәтті шешуде қолданылатын басты құрал - прокторинг жүйесі. Мақалада қашықтықтан бақылау іс-шараларын жүргізуде қолданылатын білім алушының биометриялық жеке басын сәйкестендірудің әртүрлі тәсілдері қарастырылған. Биометриялық жеке басын сәйкестендіру тәсілдерінің басымдылықтары мен осал тұстарына талдау жасалды Пайдаланушының сәйкестендіру (дерекқордағы сәйкестіктерді іздеу) жүйесін емес, аутентификациялау (белгілі бір тұлғаны растау) жүйесін қолданған кезде барлық әдістердің дәлдігі айтарлықтай артатыны салыстырмалы талданып зерттелген. Жүйенің мультимодальдығы білім алушының қаржысына және ыңғайлылығына нұқсан келтірместен, емтихан кезінде өзара әрекеттесу және бақылау үшін әртүрлі мүмкіндіктерге ие бола отырып, жеке басын өте жоғары дәлдікпен растауға мүмкіндік беретіндігі қарастырылған. Қарастырылған теориялық талдау мен мониторинг қашықтықтан білім беру жағдайында тұлғаны сәйкестендіру кезінде мультимодальдық жүйенің болашағы зор деп түжырымдап, прокторинг жүргізу кезінде оларды қолданудың мақсаттылығы жөнінде қорытынды ұсынылған.
Ключевые слова
Sanitary and microbiological examination of raw materials is relevant today, as it allows to guarantee the sanitary purity of food raw materials and products produced from them, as well as to diagnose the source of infection. In this article, the microbiological purity of raw materials containing horse collagen was studied in the treatment of microbiological contamination with PRAM complex food mixture based on an aqueous solution of plant extracts (linden flowers, oat husks, plantain, sea buckthorn and grapes) with antimicrobial and antibacterial properties. "PRAM" nutritional supplement for horse raw materials containing collagen has shown a synergistic effect in suppressing the large-scale growth of microorganisms in the raw materials since the composition based on an aqueous solution of propylene glycol, citric acid and plant extracts from the initial stage of development of the colonies of microorganisms by creating an optimal pH environment (preventing the development of microorganisms). The combination of properties of "PRAM" made it possible to transfer the microorganisms to the stationary (latent) phase, thereby slowing down and stopping the initial growth period of the colonies of microorganisms. As a result, the effect of 0.05% PRAM complex food mixture on raw materials with collagen at 40 °C was able to influence the required level of microorganisms within 40 minutes. An indicator of the amount of mesophilic aerobic and facultative anaerobic microorganisms, as well as mold fungi, yeast, spore-forming bacteria was able to have a positive effect.
Ключевые слова
Состав сухих кормосмесей постоянно совершенствуется из-за усложнения составов. Увеличение количества компонентов, количественный процент которых в общем объеме может достигать 0,5% и меньше, требует все более совершенного смесительного оборудования, способного обеспечить качество готового продукта. Поэтому для обеспечения качества готового продукта при многокомпонентной рассыпной кормосмесей, с содержанием некоторых элементов до 0,5 %, нами предлагается смеситель периодического действия со шнековым рабочим органом и активным каналом обратного хода, внутри которого устанавливается дополнительный шнек с валом, имеющий участок пересыпания с плоскими лопатками. Исследования процесса смешивания, свойств применяемых кормовых компонентов, а также производственная практика позволяют сделать вывод, что не удалось в исследованиях выявить влияние конструктивно-кинематических параметров винтовых рабочих органов с активным каналом обратного хода на показателя качества смешивания. В данной работе рассматриваются вопросы влияния конструктивно-кинематических параметров винтовых рабочих органов с активным каналом обратного хода, с участком пересыпания на качества смешивания, (коэффициент вариации содержания контрольного компонента в пробах смеси), производительность и энергозатраты. В статье проведено теоретическое исследование по определению полезного объема смесителя, влияющее на ее производительность. Полезный объем смесителя – разность общего объема смесителя и объема занимаемые рабочими органами.